همزمان با هفته بزرگداشت مقام معلم، مراسم اولین سالگرد درگذشت شادروان دكتر محمدرضا باطنی با حضور جمعی از همكاران و شاگردان و دوست‌داران ایشان روز سه‌شنبه 20 اردیبهشت ساعت 15 به شكل حضوری و مجازی در سالن حكمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

در این مراسم كه به همت انجمن زبان‌شناسی ایران و پژوهشكده زبان‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و انتشارات فرهنگ معاصر برگزار شد، جمعی از همكاران و شاگردان قدیمی روانشاد دكتر محمدرضا باطنی سخنرانی كردند. این مراسم به دبیری دكتر شهین نعمت‌زاده، رئیس انجمن زبان‌شناسی ایران، برگزار شد.

دكتر حسن عشایری نخستین سخنران این بزرگداشت بود. ایشان آشنایی خود را با دكتر باطنی به جلسات سال 1365 در دانشگاه ایران نسبت داد. دكتر عشایری گفت: «دكتر باطنی از پیشگامان بررسی مغز و زبان بودند و در اولین سمپوزیوم نوروساینس دانشگاه ایران سخنرانی كردند و با همت ایشان این سمپوزیوم ادامه یافت». ایشان مقاومت علمی دكتر باطنی در برابر برخی بحث‌های شبه‌علمی و ضد علمی را از ویژگی‌های این استاد برجسته برشمرد. دكتر عشایری درمورد ترجمه كتاب «مغز من» دكتر باطنی گفت: «اگر نویسنده می‌خواست كتاب را به فارسی بنویسید، به این شفافی نمی‌توانست!». وی در پایان از كتاب «زیبایی‌شناسی مقاومت» به زبان آلمانی اشاره کرد و دكتر باطنی را یكی از مصادیق این كتاب برشمرد.

در ادامه سركار خانم دكتر ژاله آموزگار دل‌نوشته خود را با عنوان «آنانكه ماندند» قرائت كرد. دكتر آموزگار گفت: «خوشبختانه دكتر باطنی از جمله استادانی بود كه قدرش دانسته شد و چراغش به این خانه روشنی بخشید. در این خانه خاموش شد اما انوارش سال‌های سال روشنی‌بخش خواهد بود». ایشان ویژگی برجسته دكتر باطنی را ماندن در ایران و ساختن این كشور و ایرانی ماندن با همه مشكلات و صدمه‌ها برشمرد. وی در پایان از «دوستان کم‌طاقت» گله كرد كه در سال‌های اخیر كشور را ترك كرده‌اند. دكتر آموزگار افزود: «در این اواخر بارها از او شنیدم: "خوشحالم كه ایران ماندم. من از اینجا تكان نمی‌خورم". او صدمه دید اما تحمل كرد و ماند و در همینجا درخشید». دكتر  آموزگار افزود: «او در اینجا خواهان داشت و از اندیشه‌اش جدا نشد».

دكتر علی‌اشرف صادقی دیگر سخنران این بزرگداشت بود. دكتر صادقی گفت: «درباره جنبه‌های مختلف علمی و اخلاقی دكتر باطنی صحبت زیاد شده است. اما مدیریت یكی از ویژگی‌های برجسته ایشان بود». دكتر صادقی به ذكر خاطراتی از زمان مدیركلی آموزش دانشگاه تهران دكتر باطنی پرداخت و به تغییرات بنیادین آموزشی دكتر باطنی در دانشكده‌ها اشاره كرد. دكتر صادقی مدیریت علمی دكتر باطنی را هم بسیار جدی و دقیق خواند. ایشان «روشن‌نویسی» را ویژگی علمی دكتر باطنی برشمرد و افزود: «دكتر باطنی (با نگارش مقالات در مجلات) زبان‌شناسی را به میان مردم برد». وی در پایان به نقش همسر دكتر باطنی در موفقیت‌های ایشان اشاره كرد.

دكتر رضا نیلی‌پور دیگر سخنرانی این جلسه بود كه به شكل مجازی سخنرانی كرد. دكتر نیلی‌پور درباره درخشش دكتر باطنی بعد از دانشگاه صحبت كرد. وی تاسیس گروه زبان‌شناسی دانشگاه تهران را از دستاوردهای مهمی خواند كه در کنار تربیت نسل جوان، در بینش علمی نسبت به زبان تاثیرگذار بود و جزو دوران نخست فعالیت دكتر باطنی بود. اما دوران شكوفایی مجدد دكتر باطنی بعد از خروج از دانشگاه تهران بود.   

دکتر حسین وثوقی در ادامه به نقش دکتر باطنی در حفظ جایگاه زبان‌شناسی در ایران از بدو تاسیس رشته در دانشگاه تهران پرداخت و بر اهمیت تاثیرگذاری ایشان بر دیگر پژوهشگران تأکید كرد و تأثیرات ایشان را با فردیناندو سوسور قیاس كرد. دكتر وثوقی فعالیت‌های مرحوم دكتر باطنی را نخستین نهضت عالی زبان‌شناسی در ایران خواند. دكتر وثوقی تشکیل انجمن زبان‌شناسی ایران را دومین نهضت زبان‌شناسی کشور برشمرد که در توسعه افق‌های زبان‌شناسی بسیار موثر بوده است. ایشان همچنین پیشنهاد کرد برای تحقق نهضت سوم زبان‌شناسی در کشور، دایره‌المعارف از زبان‌شناسان و آثارشان تهیه شود.

سخنران بعدی جلسه دکتر شهین باطنی، همسر مرحوم دکتر باطنی بود. ایشان ضمن تشکر از برگزاری این بزرگداشت به ذکر خاطراتی از دکتر باطنی پرداخت. دکتر شهین باطنی که روزگاری شاگرد دکتر باطنی بودند، ویژگی برجسته و متفاوت مرحوم دکتر باطنی را انگیزه بزرگ ایشان در «مدرسی به تمام معنا بودن» دانست که از راه خود هرگز منحرف نشد. برای نمونه به درخواست هویدا برای تدریس خصوصی نظریات چامسکی پاسخ منفی داد و گفت: «من مدرس دانشگاه هستم. هرکس که بخواهد چیزی بیاموزد باید سر کلاس درس حاضر شود. من معلم سرخانه هیچ‌کس نیستم.». ایشان همچنین به شرط دکتر باطنی برای قبول مسئولیت اجرایی در دانشگاه تهران مبنی بر قبول نکردن پیشنهاد و توصیه اشاره کرد. دکتر شهین باطنی افزود: «پس از درگذشت ایشان پیشنهادهایی برای خاکسپاری در قطعه فرهیختگان مطرح شد. جواب به همه این‌ها این بود که به درخواست دکتر باطنی ایشان در میان مردم عادی به خاک سپرده می‌شود».

سپس، دکتر مهرانگیز نوبهار به ذکر خاطرات خود از دوران دانشجویی پرداخت و گفت: «در روش تدریس دکتر باطنی جذبه و جدیت با صمیمیت در هم آمیخته بود». وی به این نکته اشاره کرد که دکتر باطنی همچنانکه در حوزه زبان‌شناسی متخصص بودند در حوزه شعر هم تخصص داشتند و زبان‌شناسی برای ادبیات یاریگر بوده است. وی به نوشته دکتر باطنی در رد جزمیت شعری نیز اشاره کرد.

دکتر حبیب‌الله قاسم‌زاده به اهمیت نقش دکتر باطنی در رشد روان‌شناسی زبان پرداخت و به اهمیت کتاب «زبان و تفکر» که در سال 1349 منتشر شد، اشاره کرد و گفت: «مسائلی که در این کتاب مطرح شده هنوز هم تازگی دارد». ایشان در ادامه بر این نکته تاکید کرد که دکتر باطنی: «خوب می‌نوشت، خوب حرف می‌زد و خوب فکر می‌کرد. روشن و شفاف». دکتر قاسم‌زاده در پایان افزود: «کاش در دانشگاه‌های ما دو درس فرازنگی و آزادگی را هم اضافه می‌کردند. زیرا از این نظر بسیار وضع وخیمی داریم.»

خانم دکتر فاطمه راکعی به‌عنوان سخنران بعدی از رفتار علمی و آموزشی و معلمی دکتر باطنی گفت و به ذکر معیارهای اخلاق علمی ایشان پرداخت از جمله: علم برای علم، علم برای رشد و تعالی و فکری و فسلفی و ارتقای اندیشه خود و دیگران، علم برای خدمت، علم با هدف کاربردی شدن و حل مشکلات، علم بدون بخل، علم همراه با پژوهش، علم با قلمروی نامحدود و پرداختن به حوزه‌های میان‌رشته‌ای. درمورد اخلاق معلمی ایشان هم بر مداومت بر مطالعه و پژوهش و تسلط عملی به موضوع تدریس و شرکت دادن دانشجو در فرایند تدریس، مهربانی همراه با جدیت، عدالت آموزشی و اهمیت دادن به تک تک دانشجویان، رعایت دقت و انصاف و ارزیابی علمی دانشجو، در دسترس بودن و استقبال از سوالات علمی، نوآوری و طرح مسائل جدید و تلاش برای درک مسائل پیچیده و انتقال آن به دانشجویان اشاره کرد. در پایان تأکید کرد که دکتر باطنی عشق و علم را با هم درآمیختند.

دکتر مصطفی عاصی نیز به برخی ویژگی‌های شخصیتی دکتر باطنی از جمله شخصیت چندوجهی و چندبعدی ایشان اشاره کرد. دکتر عاصی افزود: «دکتر باطنی با تمام جدیت در کار، بسیار خوش‌طبع بودند و طنز شیرینی داشتند و یکی از پیشگامان زبان‌شناسی جدید بودند که با نثر شیوا و شیرین و ساده، موج استقبال از زبان‌شناسی را در ایران به وجود آوردند». وی در ادامه به نقش آثار ایشان در روشنگری علمی و پیشگامی در حوزه‌های مختلف زبان‌شناسی پرداخت.

 دکتر یحیی مدرسی نیز در ادامه گفت: «نسل ما این بخت را داشت که در یک دوره طلایی و در نزد استادان بزرگ پرورش یابد. در بین این استادان، دکتر باطنی برجستگی خاصی داشت». وی بر نقش دکتر باطنی در تولید آثار زبان‌شناسی اشاره کرد. دکتر مدرسی افزود: «دکتر باطنی معلم واقعی بود». ایشان در ادامه به ذکر ویژگی‌های معلم واقعی پرداخت از جمله اینکه معلم واقعی ماشین تبدیل متن به گفتار نیست بلکه انسانی است عاشق و بااحساس و مسئول و اثرگذار که دانش و بینش و منش و رسم زندگی را یاد بدهد و آدم تربیت کند. دکتر مدرسی میراث دکتر باطنی را در عرصه علم و زندگی خلاصه کرد و ویژگی‌های هر حوزه را برشمرد.

سپس، خانم زهرا احمدی‌نیا از همکاران دکتر باطنی در فرهنگ معاصر ضمن اشاره به دشواری از سخن گفتن از دانشمندی چون دکتر باطنی گفت: «دکتر باطنی به سیاق بسیاری از دانشمندان شرق، علم را از غرب فراگرفتند اما توانستند آن را از آن خود و یا بهتر بگویم زبان فارسی کنند و برای مخاطب ایرانی واگو کنند». وی افزود: «مفاهیمی چون سخت‌کوشی و خردمندی و اندیشمندی و خلاقیت و واژه‌هایی از این دست، به شکل مجموعه‌ای معنایی در ذهنم جا بازکرده‌اند و مصداق این مجموعه را در جهان خارج دکتر محمدرضا باطنی می‌بینم.»

دکتر امید طبیب‌زاده به‌عنوان آخرین سخنران این بزرگداشت به ذکر خاطراتی از خدمات دکتر باطنی در دانشگاه تهران به نقل از دکتر رهنما پرداخت و گفت: «مهم‌ترین مولفه هویت ملی ما چیزی جز فرهنگ نیست و یکی از ویژگی‌های این فرهنگ این است وقتی یکی از بزرگان ما دچار مشکلی در مواجه با قدرت می‌شود، ما رهایش نمی‌کنیم. سه مورد از این اتفاق برای دکتر باطنی رخ داد». وی در ادامه به ذکر این موارد پرداخت.

گفتنی است از طرف انتشارات فرهنگ معاصر به سخنرانان جلسه، آخرین کتاب دکتر باطنی با عنوان «درد منشأ رنج و تلخکامی» که مشترکاً با خانم فاطمه محمدی ترجمه شده است، اهدا شد.