برگزاری نشست آسیبشناسی زبان در برنامههای کودک از منظر واژگانی
تاریخ انتشار: 1398/10/30
در نشست «آسیبشناسی زبان در برنامههای کودک از منظر واژگانی» مطرح شد:
«برنامهسازان کودک به واژهها بهعنوان قلب زبان توجه ویژه داشته باشند»
نشست علمی «آسیبشناسی زبان در برنامههای کودک از منظر واژگانی» با حضور دکتر شهین نعمتزاده، رئیس انجمن زبانشناسی ایران و عضو گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چهارشنبه 25 دی ماه در مرکز تحقیقات صداوسیما برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات: زبان نظامي پيچيده است كه به خاطر فراگيري سريع و دسترسيپذيري آن، گاه متوجه عظمت و پيچيدگي آن نميشويم و آن را ساده ميپنداريم. به هر حال مهمترين نقش زبان برقراري ارتباط است و در همين نقش ارتباطي است كه زبان وسيله آموزش ميشود هرچند، گاه خود، موضوع آموزش است. تماشاي تلويزيون امروزه بخشي از زندگي كودكان را در بر ميگيرد. تلويزيون بر لباس پوشيدن، انتخاب اسباببازي و نوع بازيها و حتي خوراكيهاي كودكان تأثيرگذاشته است و در كنار اين تأثيرات آشكار، تلويزيون زبان كودكان را نيز هدف گرفته است. در اين ميان نقش برنامههاي كودك برجستگي ويژهاي دارد. در ساحت زبان، ويژگيهاي زباني بزرگسالان با كودكان تفاوت دارد. برنامهسازان عموماً بزرگسالاني هستند كه بايد زبان كودك و نوجوان را به خوبي بشناسند و محتواي برنامهها را به لحاظ زباني مناسب با توان مخاطبان سازمان دهند.
در ابتدای جلسه «آسیبشناسی زبان در برنامههای کودک از منظر واژگانی» دکتر فاطمه عظیمی فرد، مدیر گروه زبان و رسانه مرکز گفت: با توجه به اهمیت واژه در برنامههای کودک، دکتر نعمتزاده که مجری طرح ملی شناسایی واژگان پایه فارسی در زبان کودکان ایرانی هستند و مدلی با نام «فراواژه» برای نقد واژگانی کتابهای درسی دارند، ویژگیهای زبان در برنامههای کودک را از منظر واژگانی بررسی کردهاند. عظیمی فرد درباره طرح ملی واژگان پایه گفت: این طرح را سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی با حمایت دانشگاه الزهرا در دهه هشتاد در 29 استان و 175 مدرسه انجام داده است. طرحی که در نوع خود در کشور کمنظیر است و آرشیو آن را باید «مرکز مطالعه زبان کودک» خواند. این طرح برندۀ جایزه هجدهمین دوره جشنواره بینالمللی خوارزمی و آیسسکو نیز شده است.
در ادامه دکتر شهین نعمتزاده، به تشریح «واژگان پایه» یا همان واژههای آشنای کودکان ایرانی در زبان فارسی پرداخت که از میدانی به گستردگی ایران گردآوری شده است. وی گفت: این کار در قالب طرح پژوهشی ملی با عنوان «طرح شناسایی واژگان پایۀ دانشآموزان ایرانی در دورۀ ابتدایی» و با حمایت مدیران آموزش و پرورش در دورههای مختلف و کارشناسان سطوح و مناطق مختلف آموزش و پرورش و همکاری صمیمانۀ 20 هزار دانشآموز ابتدایی و بیش از 750 معلم و همکاری بیش از 500 پژوهشگر، ناظر، مجری و آزمونگر انجام شد. وی افزود: واژگان پایه نشانههای اشتراک کودکان این سرزمین است؛ کودکان ایرانی با این واژههای فارسی آشنا هستند و چنانچه بزرگسالان، بهویژه معلمان و حتی برنامهسازان، در مواجهه با کودکان این واژهها را به کار ببرند، به زبان فارسی ارتباط مؤثرتری برقرار شده است. وی تأکید کرد: واژگان پایه مدل نیست بلکه دادههای واژگانی طبقهبندی شده است که در چارچوب طرح ملی واژگان پایه و سه نوع آزمون و تهیه پیکرهای 17 میلیونی بدست آمده است. این واژهها پربسامدترین واژههای کودکان ایرانی هستند و میتوانند به عنوان واژههای میانجی در کتابهای کودکان به کار روند و بهویژه برای سنجش و آسیبشناسی واژههای برنامه کودک میتوان از این کف واژگانی استفاده کرد.
وی در ادامه براساس نوع دانش واژگانی در زبان اول و زبان دوم و نحوۀ قرار گرفتن واژه در واژگان ذهنی که در برخی از برنامههای کودک میتواند مورد استفاده قرار گیرد، به تشریح مدل برنت والتر پرداخت. رئیس انجمن زبانشناسی ایران همچنین با الهام از مدل فراواژه به چگونگی طبقهبندی واژههای موضوعمحور برنامههای کودک اشاره کرد.
نتایج پژوهشهای دکتر نعمتزاده در حوزه زبان در برنامههای کودک که به روش تحلیل محتوا در چارچوب پیکرۀ زبانی با استفاده از برنامههای شبکههای مختلف رسانه ملی انجام شده است، نشان میدهد که سازندگان و مجريان اين برنامهها كم و بيش واژههاي آشناي كودكان ايراني را ميشناسند و در برنامههايشان از آنها استفاده ميكنند اما اين استفاده برگرفته از شم و شهود زباني و تجربة طولاني آنهاست كه البته مهم و ارزشمند است. اما شواهد تطبيقي نشان ميدهد كه آنها با پژوهشهاي واژگاني زبان فارسي و پژوهشهای این حوزه آشنايي ندارند. شواهد پژوهشی نشان داد که نگاه برنامهسازان و مجريان به زبان بهطور كلي و به واژگان بهطور اخص به گونهاي است كه آن را عمدتاً ذوقي و سليقهاي و مهارتي و خلقالساعهاي ميبينند و تصورشان اين نيست كه ميتوان آن را برنامهريزي كرد و در استفاده از آن به طرحهاي واژگاني رجوع كرد.
دکتر نعمتزاده در مورد حوزههاي معنايي واژهها و روابط واژگاني آنها گفت: بجاست كه برنامهسازان حداقل به يك فرهنگ كودكان و نوجوانان، حتي انگليسي، مراجعه كنند و يا موضوع مورد نظر را در آثار مختلف بهويژه منابع مقدماتي جستجو كنند تا به واژههاي مربوط به آن موضوع دسترسي پيدا كنند و با توجه به مقتضيات برنامه، شماري از واژههاي مربوط به آن موضوع را ذكر كنند. وی خاطر نشان کرد: از شواهد واژگاني تحليل بسامدي برنامههای کودک معلوم ميشود كه برنامهسازان مدل خاصي را براي آموزش واژههاي جديد در نظر ندارند.
رئیس انجمن زبانشناسی ایران در پایان پیشنهادهای خود را برای بهبود وضعیت زبان در برنامههای کودک به این شرح اعلام کرد: تأسيس بانك اطلاعات واژگاني براي استفاده از پژوهشهاي واژگاني؛ برگزاري كارگاههاي آموزشي كوتاه مدت براي برنامهسازان در حوزة معنيشناسي و واژهشناسي؛ زمينهسازي براي همكاري متقابل زبانشناسان و روانشناسان و متخصصان علوم تربيتي در حوزههاي برنامه سازي كودك.
این جلسه با پرسش و پاسخ اتمام یافت.