نخستین همایش ملی زبان­شناسی فرهنگی، پنج‌شنبه 4 اسفند ماه 1401 از سوی انجمن زبان‌شناسی ایران با همکاری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با استقبال فراوان علاقمندان به این همایش به دو صورت حضوری و مجازی در سالن حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

    سخنرانی­ های این همایش در سه نشست صبح و عصر ارائه شد؛  مقالات ارائه­ شده، حوزه‌های مختلفی همچون مفهوم­سازی، استعاره مفهومی و طرحواره­ های فرهنگی را پوشش می­ دادند.

    دبیران علمی همایش، دکتر مسعود دهقان، عضو هیئت علمی دانشگاه کردستان، و دکتر فائزه فرازنده­پور، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، و دبیر اجرایی زهرا ابراهیم بانکی بودند. نخست دبیران علمی همایش ضمن خوشامدگویی به حاضران با اشاره به اینکه زبان‌شناسی فرهنگی امروزه در جامعۀ علمی ایران حوزه‌ای تخصصی شده که علاقمندان بسیاری دارد، گزارشی از مقاله‌های رسیده به همایش ارائه دادند. به گفته دبیران علمی همایش، 28 مقاله به دبیرخانه همایش ارسال شد که 9 مورد برای ارائه و چاپ در مجموعه‌ مقالات و 4 مقاله جهت چاپ انتخاب شد. در بخش دیگر از شادروان دکتر فرزاد شریفیان به عنوان بنیانگذار زبان‌شناسی فرهنگی یادشد و در ادامه کلیپی از زنده­یاد شریفیان پخش شد.

     در این همایش دو سخنران کلیدی در حوزه زبان­شناسی فرهنگی نکات ارزشمندی را بیان کردند: دکتر علیرضا کورنگی از دانشگاه امریکایی بیروت و دکتر بهروز محمودی بختیاری از پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران به ایراد سخنرانی پرداختند.

    در ادامه، و پس از استراحت و پذیرایی از شرکت­ کنندگان در همایش، اولین سخنرانی از دانشگاه فردوسی مشهد با عنوان: بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های بینافرهنگی دو طرح‌واره‌ی «تعارف» و «درخواست» (مطالعه­ ی موردی: فارس­ زبان­های فرهنگ ایرانی، افغانی و تاجیکی) ارائه شد. نویسندگان با اشاره به رابطه‌ی بین زبان و فرهنگ و پیشرفت چشمگیر زبان‌شناسی فرهنگی در سال‌های اخیر براساس چارچوب زبان‌شناسی فرهنگی شریفیان (2017) به بررسی طرح‌واره‌های فرهنگی (تعارف، درخواست) در سه کشور مختلف (ایران، افغانستان و تاجیکستان) که زبان رسمی یکسان دارند، پرداختند. نتایج به دست آمده حاکی از آن بود که شباهت این سه بیشتر در سطوح اول (کارگفت گفتاری) و دوم (کارگفت انتزاعی) و تفاوت‌ها در سطح زبانی (نمونه‌های عینی زبانی) بود. میزان و شکل تعارفات نیز در تاجیکی با دو فرهنگ دیگر تفاوت بارزتری داشت، یعنی کمتر بود. همچنین، میزان واقعی بودن تعارفات در تاجیکی و افغانی بیش از ایرانی بود.

     آموزش زباهنگ به کودکان از طريق پويانمايي مطالعه موردي: پويانمايي مهارت هاي زندگي عنوان سخنرانی دوم از دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات بود. در این مقاله سخنران كوشيد به روش توصيفي و به  صورت موردي به بررسي زباهنگ­هاي بكار رفته در پويانمايي مهارت­هاي زندگي بپردازد كه بزرگترين مجموعه پويانمايي توليد شده در ايران است و از شبكه نهال پخش مي­شود. نتايج نشان مي­دهد كه از بين زباهنگ­هاي معرفي شده، زباهنگ فرديت محوري بيشترين كاربرد را داشته است. علاوه بر اين؛ يافته ها حاكي از آن است كه بكارگيري زباهنگ ها نقشي موثر در آموزش فرهنگ از طريق زبان به كودكان دارد.

    عنوان سومین سخنرانی کاربرد تنوعات گونه‌ای و زبانی اقوام ایرانی در شهر تهران بر اساس زبان‌شناسی اجتماعی- شناختی از دانشگاه آزاد واحد تهران شمال بود. در این تحقیق، کاربرد تنوعات گونه­ای 10 زبان و گویش ایرانی و نگرش گویندگان زبان نسبت گونه­های زبانی معیار و ‌گونه ‌زبانی مادری و  نقش آن در هویت‌سازی فرد در جامعه زبانی شهر تهران در چارچوب نظریه لکتال  مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد گویندگان گونه‌های زبانی در تهران، به دلیل مولفه قدرت، اعتبار بخشی گونه معیار، فرار از قضاوت‌های منفی مخاطبین تهرانی و نیز کسب وجهه اجتماعی، در گفتار روزانه، گونه معیارزبان فارسی را برگزیده‌اند.  

    پس از استراحت و پذیرایی، چهارمین سخنران از دانشگاه علوم و تحقیقات، پژوهش خود را با عنوان بررسی مفهوم­سازی فرهنگی احساس ارزشمندی در جامعه زنان آسیب دیده اجتماعی با رویکرد زبان شناسی فرهنگی ارائه داد. نگارندگان سعی داشتند در چارچوب زبان­شناسی فرهنگی و براساس نظریه شریفیان (2017) مفهوم‌سازی‌های افراد در قالب طرحواره­های احساسی را تحلیل کنند. بنابر نتایج به­دست آمده پربسامدترین طرحواره شناختی فرهنگی عدم احساس ارزشمندی مربوط به حیطه­ی شناختی وظیفه و حقوق زنان در جامعه می­باشد. بازنمایی طرحواره‌های نامبرده در پیکره زبانی زنان آسیب‌دیده اجتماعی و دستیابی به این یافته­ها در حوزه­های نظری جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی و همچنین به لحاظ کاربردی در حوزه‌های آسیب و مددکاری اجتماعی بکار می‌آید. 

    مقاله بعد در نشست دوم پژوهشی مشترک بود با عنوان مقوله‌هاي فرهنگي در داستان‌هاي كودكان به زبان فارسي. نویسندگان در اين مقاله، به بررسي مقوله‌هاي فرهنگي در داستان‌هاي تأليف شده به زبان فارسي براي كودكان ايراني پرداختند. بر طبق نتايج، مقوله‌هاي فرهنگي مربوط به ارزش‌هاي اخلاقي و روابط اجتماعي در داستان‌هاي بررسي شده بيشترين كاربرد را داشته‌اند. مقوله‌هاي فرهنگي سبك زندگي و مذهب نيز بازتاب قابل‌توجهي داشته‌اند. مقوله‌هاي فرهنگي بيشتر از طريق واژگان زبان فارسي در متن به كار رفته است، اما نويسندگان از قالب‌هاي ديگر همچون اصطلاح، شعر، لالايي و ضرب‌المثل نيز بهره جسته‌اند.

    آخرین سخنرانی در نشست دوم با عنوان استعارۀ مفهومی رنگ در زبان کردي سنندجی ارائه شد. سخنران با اشاره به نقش مهم استعاره­ها در حوزه زبان­شناسی شناختی و فرهنگی و کاربرد آنها در زبان محاوره و عامیانه براساس نظریه­ی "استعاره مفهومی رنگ" به بررسی استعاره­های مفهومی رنگ در کردی سنندجی پرداخت.  پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها که به صورت توصیفی انجام گرفت این نتیجه حاصل شد که بیشتر مفاهیم رنگ‌ها در زبان کردي سنندجی به صورت چند معنایی استفاده می‌شوند، همچنین رنگ‌ها در استعاره‌هاي کردي سنندجی به صورت یکسان استفاده نمی‌شوند. بر اساس نتایج این تحقیق، از میان تمامی رنگ‌ها «رنگ سیاه» بیشترین فراوانی را در زبان کردی سنندجی دارد. شاید بتوان ریشه‌ي استفاده از استعاره‌هاي مفهومی رنگ را در سنت و عقاید تاریخی گویشوران زبان یافت.

در ادامه، پس از زمان ناهار و نماز نشست سوم با 2 سخنرانی برگزار شد.

    در بخش سوم، نخست از دانشگاه الزهرا مقاله‌ای با عنوان مفهوم­سازی­های فرهنگی «زندگی» در قرآن کریم با تأکید بر حیطه اقتصادی ارائه شد. از دیدگاه زبان­شناسی فرهنگی زبان زیر مجموعه­ای از فرهنگ به شمار می آید که ویژگی­های گوناگون فرهنگ را منعکس می­کند. هدف نگارنده در این پژوهش بررسی مفهوم‌سازی «زندگی» در قرآن کریم با تمرکز بر گونه­های اقتصادی رایج نزد مردمان عصر نزول بود. نتایج بررسی نشان می‌د‌هد از میان گونه­های رایج اقتصادی، گونه «تجارت» با بسامد بالاتری نسبت به سایر گونه­ها در مفهوم­سازی «زندگی» بکار گرفته شده است و پس از آن شاهد مفهوم­سازی «زندگی» از طریق گونه­های اقتصادی زراعت ، دامداری ، شکار، غارت و صنعتگری هستیم. داده­ها همچنین نشان می­دهند استعاره­های بکار رفته در حوزه مزبور نه تنها منعکس کننده الگوهای فرهنگی موجودند، بلکه الگوهای جدید تولید می کنند.

    سخنران دوم این همایش مقاله خود را که به صورت مشترک به نگارش درآمده بود با عنوان نگاشت طرحواره­های تصوّری «مرگ و زندگی» در اشعار فروغ فرخزاد از دیدگاه زبان­شناسی فرهنگی ارائه داد.

نگارندگان در این جُستار در تلاش بودند نشان دهند که فروغ فرخزاد چگونه در اشعار خود از طرحواره­ها بهره برده است. ماهیت روش­شناختی این پژوهشِ کیفی، توصیفی-تحلیلی بود. نتایج پژوهش نشان داد که شاعر در اشعار خود برای این دو مفهوم به ترتیب 15 مورد طرحوارۀ حجمی (7 مورد «مرگ» و 8 مورد «زندگی»)، 13 مورد طرحوارۀ حرکتی (7 مورد «مرگ» و 6 مورد «زندگی») و 12 مورد طرحوارۀ قدرتی (6 مورد «مرگ» و 6 مورد «زندگی» ) استفاده کرده است. یافته­ ها همچنین نشان داد که فروغ فرخزاد از این طرحواره­ها که نشان از نوعی شناخت بدن­مندی شده هستند، بهره گرفته است.

در بخش پایانی دکتر ابراهیم بدخشان از دانشگاه کردستان سومین سخنران کلیدی این همایش بودند که به اهمیت مطالعات فرهنگی در زبان های ایرانی و مفاهیم مربوط به زبان شناسی فرهنگی از جمله استعاره ها، طرحواره ها و مفهوم سازی فرهنگی اشاره کردند.

    نخستین همایش ملی زبان­شناسی فرهنگی با سخنرانی اختتامیه دبیران علمی به کار خود پایان داد. در پایان این همایش، دبیران علمی خبر دادند که با توجه به استقبال پرشور علاقمندان به حوزۀ زبان­شناسی فرهنگی با اتکاء و توکل به خداوند منان در سال 1403 دومین همایش ملی زبان­شناسی فرهنگی را به صورت یک همایش دو روزه برگزار خواهند کرد.