گزارش برگزاری نخستین همایش ملی زبان شناسی فرهنگی
تاریخ انتشار: 1401/12/10
نخستین همایش ملی زبانشناسی فرهنگی، پنجشنبه 4 اسفند ماه 1401 از سوی انجمن زبانشناسی ایران با همکاری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با استقبال فراوان علاقمندان به این همایش به دو صورت حضوری و مجازی در سالن حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
سخنرانی های این همایش در سه نشست صبح و عصر ارائه شد؛ مقالات ارائه شده، حوزههای مختلفی همچون مفهومسازی، استعاره مفهومی و طرحواره های فرهنگی را پوشش می دادند.
دبیران علمی همایش، دکتر مسعود دهقان، عضو هیئت علمی دانشگاه کردستان، و دکتر فائزه فرازندهپور، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، و دبیر اجرایی زهرا ابراهیم بانکی بودند. نخست دبیران علمی همایش ضمن خوشامدگویی به حاضران با اشاره به اینکه زبانشناسی فرهنگی امروزه در جامعۀ علمی ایران حوزهای تخصصی شده که علاقمندان بسیاری دارد، گزارشی از مقالههای رسیده به همایش ارائه دادند. به گفته دبیران علمی همایش، 28 مقاله به دبیرخانه همایش ارسال شد که 9 مورد برای ارائه و چاپ در مجموعه مقالات و 4 مقاله جهت چاپ انتخاب شد. در بخش دیگر از شادروان دکتر فرزاد شریفیان به عنوان بنیانگذار زبانشناسی فرهنگی یادشد و در ادامه کلیپی از زندهیاد شریفیان پخش شد.
در این همایش دو سخنران کلیدی در حوزه زبانشناسی فرهنگی نکات ارزشمندی را بیان کردند: دکتر علیرضا کورنگی از دانشگاه امریکایی بیروت و دکتر بهروز محمودی بختیاری از پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران به ایراد سخنرانی پرداختند.
در ادامه، و پس از استراحت و پذیرایی از شرکت کنندگان در همایش، اولین سخنرانی از دانشگاه فردوسی مشهد با عنوان: بررسی شباهتها و تفاوتهای بینافرهنگی دو طرحوارهی «تعارف» و «درخواست» (مطالعه ی موردی: فارس زبانهای فرهنگ ایرانی، افغانی و تاجیکی) ارائه شد. نویسندگان با اشاره به رابطهی بین زبان و فرهنگ و پیشرفت چشمگیر زبانشناسی فرهنگی در سالهای اخیر براساس چارچوب زبانشناسی فرهنگی شریفیان (2017) به بررسی طرحوارههای فرهنگی (تعارف، درخواست) در سه کشور مختلف (ایران، افغانستان و تاجیکستان) که زبان رسمی یکسان دارند، پرداختند. نتایج به دست آمده حاکی از آن بود که شباهت این سه بیشتر در سطوح اول (کارگفت گفتاری) و دوم (کارگفت انتزاعی) و تفاوتها در سطح زبانی (نمونههای عینی زبانی) بود. میزان و شکل تعارفات نیز در تاجیکی با دو فرهنگ دیگر تفاوت بارزتری داشت، یعنی کمتر بود. همچنین، میزان واقعی بودن تعارفات در تاجیکی و افغانی بیش از ایرانی بود.
آموزش زباهنگ به کودکان از طريق پويانمايي مطالعه موردي: پويانمايي مهارت هاي زندگي عنوان سخنرانی دوم از دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات بود. در این مقاله سخنران كوشيد به روش توصيفي و به صورت موردي به بررسي زباهنگهاي بكار رفته در پويانمايي مهارتهاي زندگي بپردازد كه بزرگترين مجموعه پويانمايي توليد شده در ايران است و از شبكه نهال پخش ميشود. نتايج نشان ميدهد كه از بين زباهنگهاي معرفي شده، زباهنگ فرديت محوري بيشترين كاربرد را داشته است. علاوه بر اين؛ يافته ها حاكي از آن است كه بكارگيري زباهنگ ها نقشي موثر در آموزش فرهنگ از طريق زبان به كودكان دارد.
عنوان سومین سخنرانی کاربرد تنوعات گونهای و زبانی اقوام ایرانی در شهر تهران بر اساس زبانشناسی اجتماعی- شناختی از دانشگاه آزاد واحد تهران شمال بود. در این تحقیق، کاربرد تنوعات گونهای 10 زبان و گویش ایرانی و نگرش گویندگان زبان نسبت گونههای زبانی معیار و گونه زبانی مادری و نقش آن در هویتسازی فرد در جامعه زبانی شهر تهران در چارچوب نظریه لکتال مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد گویندگان گونههای زبانی در تهران، به دلیل مولفه قدرت، اعتبار بخشی گونه معیار، فرار از قضاوتهای منفی مخاطبین تهرانی و نیز کسب وجهه اجتماعی، در گفتار روزانه، گونه معیارزبان فارسی را برگزیدهاند.
پس از استراحت و پذیرایی، چهارمین سخنران از دانشگاه علوم و تحقیقات، پژوهش خود را با عنوان بررسی مفهومسازی فرهنگی احساس ارزشمندی در جامعه زنان آسیب دیده اجتماعی با رویکرد زبان شناسی فرهنگی ارائه داد. نگارندگان سعی داشتند در چارچوب زبانشناسی فرهنگی و براساس نظریه شریفیان (2017) مفهومسازیهای افراد در قالب طرحوارههای احساسی را تحلیل کنند. بنابر نتایج بهدست آمده پربسامدترین طرحواره شناختی فرهنگی عدم احساس ارزشمندی مربوط به حیطهی شناختی وظیفه و حقوق زنان در جامعه میباشد. بازنمایی طرحوارههای نامبرده در پیکره زبانی زنان آسیبدیده اجتماعی و دستیابی به این یافتهها در حوزههای نظری جامعهشناسی و مردمشناسی و همچنین به لحاظ کاربردی در حوزههای آسیب و مددکاری اجتماعی بکار میآید.
مقاله بعد در نشست دوم پژوهشی مشترک بود با عنوان مقولههاي فرهنگي در داستانهاي كودكان به زبان فارسي. نویسندگان در اين مقاله، به بررسي مقولههاي فرهنگي در داستانهاي تأليف شده به زبان فارسي براي كودكان ايراني پرداختند. بر طبق نتايج، مقولههاي فرهنگي مربوط به ارزشهاي اخلاقي و روابط اجتماعي در داستانهاي بررسي شده بيشترين كاربرد را داشتهاند. مقولههاي فرهنگي سبك زندگي و مذهب نيز بازتاب قابلتوجهي داشتهاند. مقولههاي فرهنگي بيشتر از طريق واژگان زبان فارسي در متن به كار رفته است، اما نويسندگان از قالبهاي ديگر همچون اصطلاح، شعر، لالايي و ضربالمثل نيز بهره جستهاند.
آخرین سخنرانی در نشست دوم با عنوان استعارۀ مفهومی رنگ در زبان کردي سنندجی ارائه شد. سخنران با اشاره به نقش مهم استعارهها در حوزه زبانشناسی شناختی و فرهنگی و کاربرد آنها در زبان محاوره و عامیانه براساس نظریهی "استعاره مفهومی رنگ" به بررسی استعارههای مفهومی رنگ در کردی سنندجی پرداخت. پس از تجزیه و تحلیل دادهها که به صورت توصیفی انجام گرفت این نتیجه حاصل شد که بیشتر مفاهیم رنگها در زبان کردي سنندجی به صورت چند معنایی استفاده میشوند، همچنین رنگها در استعارههاي کردي سنندجی به صورت یکسان استفاده نمیشوند. بر اساس نتایج این تحقیق، از میان تمامی رنگها «رنگ سیاه» بیشترین فراوانی را در زبان کردی سنندجی دارد. شاید بتوان ریشهي استفاده از استعارههاي مفهومی رنگ را در سنت و عقاید تاریخی گویشوران زبان یافت.
در ادامه، پس از زمان ناهار و نماز نشست سوم با 2 سخنرانی برگزار شد.
در بخش سوم، نخست از دانشگاه الزهرا مقالهای با عنوان مفهومسازیهای فرهنگی «زندگی» در قرآن کریم با تأکید بر حیطه اقتصادی ارائه شد. از دیدگاه زبانشناسی فرهنگی زبان زیر مجموعهای از فرهنگ به شمار می آید که ویژگیهای گوناگون فرهنگ را منعکس میکند. هدف نگارنده در این پژوهش بررسی مفهومسازی «زندگی» در قرآن کریم با تمرکز بر گونههای اقتصادی رایج نزد مردمان عصر نزول بود. نتایج بررسی نشان میدهد از میان گونههای رایج اقتصادی، گونه «تجارت» با بسامد بالاتری نسبت به سایر گونهها در مفهومسازی «زندگی» بکار گرفته شده است و پس از آن شاهد مفهومسازی «زندگی» از طریق گونههای اقتصادی زراعت ، دامداری ، شکار، غارت و صنعتگری هستیم. دادهها همچنین نشان میدهند استعارههای بکار رفته در حوزه مزبور نه تنها منعکس کننده الگوهای فرهنگی موجودند، بلکه الگوهای جدید تولید می کنند.
سخنران دوم این همایش مقاله خود را که به صورت مشترک به نگارش درآمده بود با عنوان نگاشت طرحوارههای تصوّری «مرگ و زندگی» در اشعار فروغ فرخزاد از دیدگاه زبانشناسی فرهنگی ارائه داد.
نگارندگان در این جُستار در تلاش بودند نشان دهند که فروغ فرخزاد چگونه در اشعار خود از طرحوارهها بهره برده است. ماهیت روششناختی این پژوهشِ کیفی، توصیفی-تحلیلی بود. نتایج پژوهش نشان داد که شاعر در اشعار خود برای این دو مفهوم به ترتیب 15 مورد طرحوارۀ حجمی (7 مورد «مرگ» و 8 مورد «زندگی»)، 13 مورد طرحوارۀ حرکتی (7 مورد «مرگ» و 6 مورد «زندگی») و 12 مورد طرحوارۀ قدرتی (6 مورد «مرگ» و 6 مورد «زندگی» ) استفاده کرده است. یافته ها همچنین نشان داد که فروغ فرخزاد از این طرحوارهها که نشان از نوعی شناخت بدنمندی شده هستند، بهره گرفته است.
در بخش پایانی دکتر ابراهیم بدخشان از دانشگاه کردستان سومین سخنران کلیدی این همایش بودند که به اهمیت مطالعات فرهنگی در زبان های ایرانی و مفاهیم مربوط به زبان شناسی فرهنگی از جمله استعاره ها، طرحواره ها و مفهوم سازی فرهنگی اشاره کردند.
نخستین همایش ملی زبانشناسی فرهنگی با سخنرانی اختتامیه دبیران علمی به کار خود پایان داد. در پایان این همایش، دبیران علمی خبر دادند که با توجه به استقبال پرشور علاقمندان به حوزۀ زبانشناسی فرهنگی با اتکاء و توکل به خداوند منان در سال 1403 دومین همایش ملی زبانشناسی فرهنگی را به صورت یک همایش دو روزه برگزار خواهند کرد.