خبرنامه 47 (بهار 1400)
تسليت به خانوادۀ زبانشناسي: دكتر محمدرضا باطني دعوت حق را لبيك گفت
با کمال تاسف و تاثر مطلع شدیم روز سهشنبه 21 ارديبهشت 1400، استاد عزیزمان آقای دکتر محمدرضا باطنی دعوت حق را لبیک گفتند. انجمن زبانشناسی ایران این ضایعه را به خانواده محترم ایشان، همسر ارجمندشان، اساتید، پژوهشگران و دانشجویان ارجمند و جامعه فرهنگی کشور ارجمند تسلیت میگوید.
دكتر محمدرضا باطنی سال ۱۳۱۳ در اصفهان متولد و پس از پایان دوره دبیرستان به عنوان معلم در آموزش و پرورش استخدام شد. وي پس از دریافت دیپلم ادبی وارد دانشسرای عالی شد و در سال ۱۳۳۹ از رشته زبان و ادبیات انگلیسی فارغالتحصیل شد. او در سال ۱۳۴۰ به انگلستان رفت و از دانشگاه لیدز فوق لیسانس زبانشناسی گرفت و با دفاع از رسالهای که بنا بود از آن در لندن دفاع کند، در دورۀ تازهتاسیس دکتری زبانشناسی دانشگاه تهران، در خردادماه ۱۳۴۶ دکتری زبانشناسی همگانی و زبانهای باستانی دریافت کرد. پس از آن در مهرماه ۱۳۴۶ به عنوان استادیار زبانشناسی در گروه زبانشناسی دانشگاه تهران آغاز به کار کرد.
محمدرضا باطنی از سالهای تدریس در دانشگاهی با مطبوعات در زمینه نگارش مقالههایی درباره مسائل اجتماعی و فرهنگی همکاری داشت، این همکاری پس از انقلاب نیز با ماهنامه «آدینه» و سپس «دنیای سخن» و چند نشریه ادامه داشت. از جمله مقالههای تاثیرگذار او «اجازه بدهید غلط بنویسیم»، نقدی بر کتاب «غلط ننویسیم» ابوالحسن نجفی بود.
پس از آن، باطنی در سال ۱۳۶۴ با تقاضای موسسه فرهنگ معاصر شروع به تالیف یک فرهنگ دوزبانه انگلیسی-فارسی کرد و این فرهنگ در اردیبهشت ۱۳۷۲ به بازار عرضه شد. ايشان پس از آن به همکاری با موسسه فرهنگ معاصر ادامه داد و حاصل این همکاری تالیف و تدوین طرحهای گوناگون فرهنگنویسی بود.
از آثار دكتر باطني در حوزه زبانشناسی میتوان به «توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی»، «مسائل زبانشناسی نوین»، «نگاهی تازه به دستور زبان»، «چهار گفتار درباره زبان»، «درباره زبان»، «زبان و تفکر»، «پیرامون زبان و زبانشناسی» و ... اشاره کرد. از آثارش در زمینه ترجمه نیز «زبان و زبانشناسی» رابرت هال، «زبانشناسی جدید» مانفرد بی یرویش، «درآمدی بر فلسفه» بوخینسکی، «دانشنامه مصور»، «مغز و رفتار» فرانک کمپ بل، «خواب» یان اوزوالد،«ساخت و کار ذهن» بلیک مور، «انسان به روایت زیستشناسی»، «مغز ما» ماتيو مك دونالد و ... هستند. فرهنگها نیز بخش دیگری از تالیفات اين استاد فقيد هستند. «فرهنگ معاصر پویا: اصطلاحات و عبارات رایج فارسی (فارسی - انگلیسی)» تالیف باطنی توانست عنوان برگزیده سی و دومین دوره جایزه «کتاب سال جمهوری اسلامی» را در سال ۹۳ به خود اختصاص دهد. مهرماه 1399 بيستوهفتمين جايزه ادبي و تاريخي دكتر محمود افشار به ايشان تعلق گرفته بود.
کلمه، آگاهی و کمال: یادی از استاد دکتر محمدرضا باطنی به قلم دکتر حبیبالله قاسمزاده
جامعۀ زبانشناسی، روانشناسی و عصبشناسی زبان، و جامعۀ فرهنگنویسی ایران، یکی از مؤثّرترین نمایندگان افتخارآفرین خود را از دست داد: دکتر محمّدرضا باطنی. دانشوری آزاداندیش، با شخصیّتی محکم، استوار و احترامانگیز.
آشنایی من با آثار دکتر باطنی، به سالهای پس از 1360 برمیگردد. وقتی ترجمۀ کتاب زبان و شناخت اثر الکساندر رومانویچ لوریا از روانشناسان به نام روس و بنیانگذار مکتب لوریایی نوروپسیکولوژی را آغاز کردم، احساس کردم که برای ترجمۀ درست مفاهیم و انتقال درست مطالب باید خود را مجهّز به برخی از اطّلاعات زبانشناسی بکنم. بنابراین، به مطالعۀ آثار استاد پرداختم و بسیار چیزها فراگرفتم. اگر توفیقی در ترجمۀ این کتاب در کار بوده است، حاصل این فراگیری است. در جریان این نوع مطالعات متوجّه شدم که دکتر باطنی قادر است پیچیدهترین مسائل را با زبانی روشن، فصیح و روان توضیح دهد.
دکتر باطنی به خوبی درک کرده بود که امروزه هیچ رشتهای نمیتواند درون مرزهای خود محصور باشد. او از یکسوی به سمت روانشناسی زبان حرکت کرد و از سوی دیگر مبانی عصبشناختی زبان را مورد توجّه قرار داد. چاپ نخست کتاب زبان و تفکّر او در سال 1349 منتشر شد. این کتاب تا سال 1385 به چاپ هشتم رسیده بود. در عین حال، کتابها و مقالههایی نیز دربارۀ جنبههای عصبشناختی زبان منتشر نمود. مسائلی مانند زبان در شمپانزهها، نسبیّت زبانی، آموزش زبان، ارتباط بین فکر و زبان و مبانی مغزی زبان برای نخستین بار به وسیلۀ وی به جامعۀ علمی ایران، معرّفی شد.
دکتر باطنی در سال 1365 در نخستین "سمپوزیوم نوروپسیکولوژی ایران" شرکت کرد و مقالهای با عنوان "پدیدۀ زبان از دو دیدگاه" (دیدگاه اکتسابی و دیدگاه ذاتی زبان) ارایه داد. این مقاله در مجموعه مقالههایی با عنوان "فعّالیّتهای عالی قشر مخ" در سال 1367 به چاپ رسید. در سال 1375 نیز مقالۀ بسیار جالبی با عنوان "نقش عواطف در تصمیمگیری خردمندانه" در سمینار "شناخت و عاطفه: جنبههای بالینی و اجتماعی" در مرکز "تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیّات" ارایه داد. این مقاله که در آن به مورد فیناس گیج پرداخته شده بود، در مجموعه مقالههایی در سال 1377به چاپ رسید.
او مقالههای فراوانی در زمینههای گوناگون زبانشناسی در مجلۀهای مختلف علمی چاپ و منتشر کرد. بسی مایۀ افتخار ما بود که وی عضویّت در هیئت تحریریۀ مجلّۀ "بازتاب دانش: نشریّهای دربارۀ شناخت، مغز و رفتار" را که سردبیریاش برعهدۀ من بود، پذیرفت. 5 مقاله از او در این مجلّه چاپ و منتشر شده است و جملگی حکایت از عشق و علاقۀ وی به آموزش جنبههایی از زبانشناسی میکنند که در آموزش رسمی چندان اعتنایی به آنها نمیشود. باید بگویم که هر بار مقالهای از ایشان به دست ما میرسید، میدانستیم که بدون تغییر حتّی یک کلمه چاپ خواهد شد و هیچ نیازی به ویرایش و پیرایش نخواهد داشت. این امر مخصوصاً از این نظر قابل توجّه است که گاه دانش و معرفت را جدا از نگارش و نویسندگی، تعبیر و تفسیر میکنند. به نظر من اگر کسی نتواند به خوبی و روشنیِ تمام، مطلبی را حتّی برای افرادی که از تخصّص لازم بهرهمند نیستند، توضیح دهد، در واقع، خود او، آن مطلب را به خوبی درک نکرده است. نوشتههای دکتر باطنی را باید نمونۀ بارز نثر فصیح زبان فارسی به حساب بیاوریم که نشانۀ درک عمیق او از مبانی علمی مربوط به مباحث مختلف زبانشناختی بود. او از یکسوی نگرش جدیدی وارد ساختار زبان فارسی کرد و از سوی دیگر دامنۀ کاربُردی زبان را وسعیت بخشید. اعتقادی عمیق به ظرفیّت و توانمندی زبان فارسی در همآهنگ ساختن آن با رشد فزایندۀ تکنولوژی داشت و به گفتۀ خودش "فارسی، زبانی عقیم" را قبول نداشت. وی در این باره، رهنمودهایی هم ارایه داد. از آن جمله میتوان به ساختن فعل و مصدر از اسم اشاره کرد. دکتر باطنی از بسیاری جهات، پشتوانۀ محکمی برای زبان فارسی به حساب میآمد و به موقع، صدایش را به گوش مخاطبان میرساند.
نمیدانم چه رازی است در شخصیّت واژهدانان، واژهپردازان و سخنشناسان که زندگی خود را بیمحابا در ا ختیار واژهها و کلمات قرار میدهند و انسانهایی هستند بیادّعا، پرتلاش، امیدوار و امیدآفرین. آیا نه این است که به رستاخیز کلمات ایمان دارند و آزادی خود را در آزادی واژهها و آزادی واژهها را در آگاهی انسان میجویند؟
گوته در برابر این جملۀ کتاب مقدّس که در "آغاز کلمه بود" میگوید در آغاز کلمه نبود، "در آغاز عمل" بود. ویگوتسکی این تغییر را میپذیرد، امّا میافزاید در این جمله باید تأکید را بر "در آغاز" بگذاریم. درست است که در آغاز عمل بود، امّا کلمه آمده است تا عمل را به کمال برساند. نقش دکتر باطنی در تحقّق بخشیدن به همان کمال بود که هم در اندیشه، هم در زبان و هم در عمل، از او شخصیّتی بینظیر ساخته بود: وفادار به اصول انسانی، آزادگی و تفکّر علمی. حضورش در جلسههای علمی و از آن جمله در "سمینارهای عصبپژوهیشناختی" در بیمارستان شهدا و بیمارستان ایرانمهر، همواره موجب دلگرمی دوستداران خود و پژوهشگران اندیشه و زبان بود. اینک، که او را از دست دادیم، همیشه جای خالیاش را احساس خواهیم کرد و به یادش خواهیم بود. یکی از ماندگارترین آثار دکتر باطنی فرهنگ انگلیسی – فارسی اوست. هر ایرانی در هر سطحی از دانش و علم و معرفت و در هر مرتبهای از تسلّط بر زبان انگلیسی، به این فرهنگ نیاز دارد. با انتشار این فرهنگ که در امتداد تلاش ارزشمند حییم صورت میگرفت، دکتر باطنی – و البتّه زندهیاد دکتر حقشناس – توانستند معیار جدیدی از تناظرآفرینی ذهنی در معنایابی و معناگزینی خلق کنند. دکتر باطنی، همراه با این فرهنگ و سایر آثار خود و همراه با هر آموزنده و پژوهشگر علم و زبان و اندیشه، همواره زنده خواهد ماند.
یادش گرامی باد!
برگزاری چهارمین همایش ملی زبان شناسی حقوقی: تحلیل گفتمان حقوقی
چهارمین همایش ملی زبان شناسی حقوقی: تحلیل گفتمان حقوقی با هدف گسترش و بومیسازی و بهکارگیری این موضوع بینارشتهای از شاخه زبانشناسی کاربردی در حالی برگزار شد که از تاریخ اولین مقاله علمی معرفی شده این موضوع حدود چهارده سال میگذرد. این زمان برای جامعه علمی زمان کوتاهی است و در این مدت کوتاه گروههای آموزشی زبانشناسی در دانشگاه تربیت مدرس و سایر دانشگاهها و انجمن زبانشناسی ایران جهت معرفی این حوزه علمی نوپا تحقیقات ارزشمندی را به جامعه علمی کشور عرضه داشتهاند که حدود 90-80 مقاله علمی و حدود 25-20 پایاننامه و رساله و چهار همایش ملی نمودی از این تلاشها است. بهتدریج در این چهارده سال پیام و هدف زبانشناسی حقوقی در میان دانشجویان و اساتید رشتههای حقوق نیز گسترش یافت و زبانشناسی حقوقی، تحلیل گفتمان حقوقی عملاً به یک موضوع میانرشتهای واقعی که مرکب از محققان زبانشناسی و حقوق باشد، تبدیل گردد. شاهد بر این گفته آن است که اگر در همایش اول زبانشناسی حقوقی شاید یک یا دو نفر از رشتههای حقوق شرکتکننده داشتیم، جای بسی خوشوقتی است که امروز در چهارمین همایش پنجاه درصد مقالات رسیده و شرکتکنندگان در همایش از اساتید و دانشجویان دانشکدههای حقوق و قضات میباشند. در این مدت زبانشناسان با همکاری قضات و حقوقدانان با حضور در دادگاهها و مراکز پلیس و انجام کار میدانی دادههای واقعی تحقیقات خود را جمعآوری کرده و سپس با آسیبشناسی و ارائه راه حلهای عملی با دانش زبانشناسی در زمینههای قانوننگاری، دادگاههای کیفری و مدنی و دفاتر اسناد رسمی و ترجمه و فرهنگنگاری درصدد خدمت به مردم و نظام قضایی و قانونی و تعمیق و گسترش این میانرشتهای نوپا بودهاند. شایسته است نظام حقوقی و قضایی و مراکز قانونگذاری کشور از تخصص زبانشناسان بهره ببرند. تحقیقات انجام شده از لحاظ تنوع موضوعی و محتوای کیفی و روششناسی در سطح تحقیقات انجام شده در دانشگاهها و مراکز پژوهشی معتبر جهان میباشد. اینجانب به دانشجویان و همکاران توصیه مینمایم در همین مسیر تلاش علمی خود را دو چندان نمایند و نیز جهت کمک به رویکرد عدالت ترمیمی یا جبرانی در نظام قضایی خود را به دانش زبانشناسی شناختی نیز مجهز نمایند تا بتوانند در دادگاههای حل اختلاف در کنار حقوقدانان با دادن مشاوره تخصصی به مردم به جامعه خدمت نمایند، و در دادگاهها و مراکز قانوننگاری به عنوان کارشناس بهکارگرفته شوند. از نظام قضایی و دادگستری انتظار دارد که از دانشآموختگان رشته زبانشناسی حقوقی به عنوان کارشناسان دادگستری استفاده نماید. این میانرشتهای نوین تنها با همکاری همهجانبه زبانشناسان حقوقدانان و قضات و قوه قضائیه و دادگستری میتواند به اهدافش دست یابد.
تمدید مهلت ارسال آثار جایزه دکتر ثمره تا ۱۵ اردیبهشت 1400
انجمن زبانشناسی ایران به پاسداشت یک عمر خدمات علمی استاد فقید دکتر یدالله ثمره و با هدف حمایت از آثار برجستۀ علمی و ارتقا جایگاه زبانشناسی در کشور، جایزهای را با عنوان جایزه دکتر ثمره به آثار استادان زبانشناسی اختصاص داده است.
ازاینرو، از تمامی استادان زبانشناسی کشور دعوت میشود یک نسخه از کتابهای خود را در هریک از حوزههای زبانشناسی که در فاصله سالهای 1395-1399 منتشر شده است، حداکثر تا پايان اردیبهشت 1400 برای داوری به دفتر انجمن زبانشناسی ایران واقع در طبقۀ اول دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی دانشگاه علامه طباطبایی ارسال فرمایند. زمان و مکان اهدا جایزه پس از داوری آثار اعلام خواهد شد.
مجدداً تاکید میشود تنها آثاری که در قالب کتاب در زمان مشخص شده منتشر شدهاند داوری خواهند شد.
برگزاری «دومين همايش ملي واجشناسي؛ وامواژهها»
نخستين فراخوان «دومين همايش ملي واجشناسي؛ وامواژهها» در شهريور ماه 1398 توسط انجمن زبانشناسي ايران اعلام شد و قرار بود این همایش در بهار 1399 برگزارشود كه به دليل شيوع بيماري كرونا و شرايط پيش آمده، برگزاري همايش به تعويق افتاد. حدود بيست مقاله به دفتر همايش ارسال شد. با توجه به عنوان همايش تمامي مقالات مورد ارزيابي و داوري قرار گرفتند و هشت مقاله براي ارائه و چاپ در مجموعه مقالات همايش برگزيده شد. «دومين همايش ملي واجشناسي؛ وامواژهها» در روز پنجشنبه 26 فروردين ماه سال1400 از ساعت 13:30 تا 19 برگزارشد. در ابتدا، با پخش آياتي از قرآن، سوره مبارك علق، و سرود ملي جمهوري اسلامي ايران در ساعت 13:30 همايش آغاز شد. سپس، خانم دكتر افتخار سادات هاشمي، دبير اجرايي همايش، پس از خوشامدگويي گزارشي از چگونگي برگزاري همايش ارائه كرد. پس از آن خانم دكتر شهين نعمتزاده، رييس انجمن زبانشناسي ايران در مورد اهميت و اقبال محققان در مطالعه وامواژهها در ساير حوزههاي زبانشناسي سخنراني كردند و نسبت به ورود حوزه واجشناسي به مطالعات وامواژهها ابراز خرسندي داشتند. خانم دكتر عاليه كرد زعفرانلو كامبوزيا، دبير علمي همايش، دربارۀ اهميت مطالعه وامواژهها از جنبههاي مختلف واجشناسي سخناني بيان كردند. در اين همايش هفت سخنراني از مقالات پذيرش و چاپ شده در كتاب مجموعه مقالات همايش توسط نويسندگان ارائه شد و يك سخنراني توسط آقای دكتر بشير جم در خصوص دستاوردهاي مقالۀ اخير ايشان با موضوع هماهنگی واکهای در واژههای انگلیسیِ وامگرفته شده در زبان فارسی»كه در مجله Linguaدرسال 2020به چاپ رسيده بود، ادامه يافت. هفت سخنران ديگر در خصوص چگونگي انطباق واجي وامواژههاي موجود در زبان فارسي، واجآرايي وامواژهها، مقايسه خوشههاي همخواني پاياني در وامواژهها و واژههاي فارسي سره، انطباق واجي وامواژههاي فارسي در زبان بنگالي و همچنين در تركي فراهان و كردي سنندجي از موضوعات مورد بررسي نويسندگان در اين همايش بود. نكته شايان توجه در اين همايش ورود مطالعه انطباق واجي وامواژهها به حوزۀ آموزش زبان فارسي به غيرفارسيزبانان بود. در دومين همايش ملي واجشناسي؛ وامواژهها دو مقاله به بررسي مقابلهاي تلفظ وامواژههاي عربي و آلماني در ميان زبانآموزان عرب و آلماني پرداخته بودند. استقبال كمنظير شركتكنندگان در اين همايش قابل توجه بود. حدود ده شركتكننده غير ايراني نيز در همایش حضور داشتند. با توجه به كماقبال بودن حوزه واجشناسي انتظار استقبالي چنين گسترده از همايش نميرفت. هر يك از سخنرانان در حدود بيست تا سي دقيقه سخنراني كردند و سپس به سوالات مطرح شده پاسخ دادند. دبير اجرايي نيز در پايان سخنرانيها بر اهميت يادگيري چگونگي استفاده از امكانات محيط word براي علاقهمندان به حوزه واجشناسي تاكيد نموده و اضافه كرد از آنجا كه حوزۀ واجشناسي كاملا رياضيگونه است و پژوهشگران اين حوزه نيازمند قاعدهنويسي و استفاده از فونتهاي مخصوص آوانگاري هستند، ضرورت دارد تا كار با ابزار قاعدهنويسي را به خوبي بدانند و از آن در نگارش مقالات و پژوهشهاي خود بهره گيرند. در پايان، دبير علمي همايش با ارائۀ يك جمعبندي از پژوهشهاي صورتگرفته در زمينه انطباق واجي وامواژهها موضوعاتي را براي مطالعات بعدي به مخاطبان پيشنهاد دادند. همايش راس ساعت پيشبيني شده در جدول زمانبندي همايش، ساعت 19، به پايان رسيد.
گفتنی است مجموعه مقالات همایش نیز از سوی نشر نویسه پارسی همزمان با همایش منتشر شد.
نامه انجمن زبانشناسی ایران به سازمان امور اداری و استخدامی کشور
به استحضار اعضا محترم انجمن زبانشناسی ایران میرساند، به منظور حمایت از حقوق دانشآموختگان رشته زبانشناسی در آزمون استخدامی کشور، از طرف انجمن نامهای به شرح زیر به معاون محترم سرمایۀ انسانی سازمان امور اداری و استخدامی کشور ارسال شده است.
فراخوان دومین همایش ملی مطالعات نامشناسی ایران
فراخوان مقاله
انجمن زبانشناسی ایران با همکاری پژوهشکده زبانشناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و نشر نویسه پارسی برگزار میکند:
دومین همایش ملی مطالعات نامشناسی ایران
دبیر علمی: دکتر بهمن زندی
دبیر اجرایی: دکتر فاطمه عظیمیفرد
تاریخهای مهم
مهلت ارسال اصل مقاله و چکیده انگلیسی: 30 آبان 1400
اعلام نتایج داوری: 30 آذر 1400
ارسال نسخه نهایی مقاله (اعمال نظرات داوران): 1 بهمن 1400
ارسال پردهنگار: 1 اسفند 1400
زمان برگزاری همایش: 4 اسفند 1400
معرفی همایش
نامشناسی در قالب مطالعهای میانرشتهای، شاخهای از زبانشناسی اجتماعی است که با رویکردی همزمانی، نامشناسی را از دانشی کهنگرا به دانشی برای بررسی جامعه معاصر تبدیل کرده است که با مطالعات اجتماعی زبان، هویت، شناخت، جامعهشناسی ادبیات و جفرافیا پیوند دارد.
محورهای ارائه مقاله
خواهشمند است مقالات به رایانامه:hamayesh@lsi.ir ارسال شود.