عنوان:برگزاري سخنرانی «همترازی افعال در زبان فارسی»

چهارمین سخنرانی از سلسله سخنرانی­های انجمن زبان­‌شناسی ایران با عنوان «همترازی افعال در زبان فارسی» با حضور دکتر منشی­زاده چهارشنبه 3 آبان در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی انجمن زبان­شناسی ایران، ریاست چهارمین جلسه سخنرانی را دکتر بلقیس روشن، رئیس انجمن زبان­شناسی، برعهده داشت.

دکتر منشی­زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در ابتدا به تعریف همترازی و به ذکر نمونه­هایی از آن در زبان فارسی پرداخت و یادآور شد صورت‌های زبانی با گذشت زمان به سمت یکپارچه شدن پیش می­روند. وی در ادامه به قیاس و بازتحلیل به عنوان دو ابزاری اشاره کرد که قبل از همترازی در زبان رخ می‌دهند. اهل زبان ابتدا بازتحلیل و سپس قیاس می­کنند و صورت ساخته شده را در زبان رواج می­دهند. صورت آوایی به تدریج سایش آوایی پیدا می­کند و به دلیل کاربرد فراوان مؤلفه­های معنایی­اش دچار تغییر می­شود و دستوری­شدگی اتفاق می­افتد.

دکتر منشی­زاده در بخش دیگری از سخنان خود افزود: در بخش تکواژهای ماضی­ساز زبان فارسی شاهد همترازی هستیم. وی توضیح داد در دوره میانه شناسه‌های فعلی دوره باستان درهم ادغام می‌شوند و نظام جدیدی از شناسه پدید می‌آید و با از بین رفتن ساخت آئوریست و پرفکت ابزاری برای بیان ماضی باقی نمی‌ماند. ریشه‌ها هم با پسوند‌های ماده­ساز فعلی چنان باهم ترکیب می‌شوند که انواع فرآیندهای آوایی در آن‌ها اثر می­گذارد و ریشه در دوره میانه قابل شناسایی نیست. در این دوره برای بیان مفهوم ماضی از صفت فعلی دوره باستان استفاده کرده­اند. با حذف واکه پایانی، این صورت زبانی به عنوان بن ماضی در دوره میانه به­کار رفته است. با وجود این بسیاری از افعال در این دوره با­قاعده یا همتراز شده‌اند و در نهایت بن ماضی افعال از الگوی جدیدی بر اساس قیاس برخوردار شد.

بدین ترتیب تکواژ ماضی­ساز اصلی /t/ و تکواژ­گونه آن [d] است که شرایط آوایی سبب این تحول شده است. علاوه بر این تکواژ صورت‌های دیگری نیز به عنوان ماضی­ساز به بن مضارع اضافه شده­اند. این صورت‌ها به قیاس و با اعمال بازتحلیل به عنوان عمده­ترین تکواژهای ماضی­ساز در دوره میانه و امروز بکار می‌روند.
از میان شش الی هشت تکواژ ماضی­ساز، تکواژ īd بیشترین بسامد را دارد و برای توجیه آن ساخت هجا و فرآیندهای آوایی را باید در نظر گرفت.