عنوان:«پاسداري و تقويت زبان فارسي» ( مصطفی عاصی)

با اعلام سال 2008 به عنوان سال بین‌المللی زبان‌ها از سوي سازمان ملل متحد و تعیین سازمان تربیتی، علمی وفرهنگی آن، يونسكو به عنوان مجری و هماهنگ‌کننده فعالیت‌های مربوط به این مناسبت، کمیسیون ملی یونسکو در ایران به سازمان‌ها و نهادهای ایرانی مرتبط، پیشنهاد اجرای برنامه‌هایی را داد. در همین راستا، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی از گروهی از صاحب‌نظران و استادان زبان و زبان‌شناسی دعوت کرد تا دراین‌باره رایزنی کنند. این شورا طی چند نشست و با بررسی‌های همه‌جانبه، نخست پیشنهاد برگزاری همایشی را با عنوان کلی زبان‌ها و گویش‌های ایران ارائه کرد. از آنجا که سازمان‌ها و دانشگاه‌های دیگر، برگزاری گردهمایی‌هایی را دربارة گویش‌های ایران و نیز آموزش زبان فارسی اعلام کرده‌بودند، تصمیم گرفته‌شد عنوان این همایش، پاسداری و تقویت زبان فارسی تعیین گردد و دبیری آن نیز برعهدة نگارنده نهاده شد. ازاین‌رو از طیف گسترده‌ای از صاحب‌نظران برای ارائة مقاله و سخنرانی و شرکت در میزگرد دعوت گردید که خوشبختانه همگی با روی باز پذیرفتند، چراکه همه دردآشنا و نگران سرنوشت زبان فارسی‌اند. انجمن زبان‌شناسی ایران نیز به‌اقتضای هدف‌ها و وظایف خود یاریگر این تلاش گردید و در مراحل گوناگون اطلاع رسانی و سازمان‌دهی همکاری مؤثری داشت.

همايش «پاسداري و تقويت زبان فارسي» بامداد روز چهارشنبه بيست و پنجم دي ماه 1387 با حضور جمعي از استادان، دانشجويان و علاقه‌مندان به زبان‌شناسي و زبان و ادبيات فارسی در پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي گشایش یافت.

ابتدا آقای دكتر خليجي، معاون پژوهشي پژوهشگاه علوم انساني، ضمن خوشامدگویی به شرکت‌کنندگان، اظهار داشت: زبان، عامل اصلي ميراث زنده جهاني به شمار مي‌آيد و زبان‌ها، تصويري از جوامع اند و جهان را منعكس مي‌کنند.  پس حفظ و حراست از زبان‌ها، براي بالندگي انسان ضروري است. زبان تنها چارچوبي است كه روابط انساني را شكل مي‌دهد و هنجارهاي انساني را ديكته مي‌كند. به‌همین علت حفظ و حراست از زبان‌ها، مساله مهمي است.

ایشان با بيان اين که 'زبان فارسي در ميان زبان‌ها يكي از مهمترين ميراث فرهنگي روي زمين است'، افزود: زبان فارسي داراي خلاقيت‌هاي پرحجم فرهنگي و ادبي است و اين خلاقيت‌ها، خود، شواهد انكارناپذيري اند. آن زبان‌هايي كه مكتوب نيستند يا نوشتار ندارند، بيشتر در حال نابودي اند. البته زبان‌هاي ديگر هم از اين خطرهاي ميان مدت و بلند مدت در امان نيستند. زبان فارسي هم از اين قاعده مستثني نيست. در واقع اين همايش براي بزرگداشت زبان فارسي برپا شده است.

در ادامه، پس از گزارش کوتاه نگارنده از چگونگی شکل‌گیری همایش، دكتر محمدرضا سعيدآبادي، دبير كل كميسيون ملي يونسكو در ايران به سخنرانی پرداخت و یادآور شد  هدف مجمع عمومي سازمان ملل متحد از اعلام سال 2008 به عنوان سال بين‌اللملي زبان‌ها تنها افزايش آگاهي عمومي نسبت به اهميت اين مساله نیست، بلكه بسيج جامعه جهاني است براي صيانت از زبان‌ها و مقابله با خطرهايي كه آنان را تهديد مي‌کند. اجراي راهبردي مبتني بر اصل اتحاد و پيوستگي فرهنگ، ‌توسعه و محوريت زبان در تمامي مناسبت‌ها، از ديگر اهداف اين اقدام است.

وي افزود: زبان‌ها، بخش اساسي فرهنگ، نظام‌هاي ارزشي، تنوع فرهنگي و معرف جهان‌بيني، عامل تعيين‌كننده هويت افراد، ‌گروه‌ها و جوامع و وسيله برقراري ارتباط و اساس انسجام اجتماعي اند.

دبير كل كميسيون ملي يونسكو هشدار داد: حدود 7000 زبان در دنيا وجود دارد که بيش از 50 درصد آن‌ها، طي چند نسل در روند جهاني شدن، از بين خواهند رفت. با نابودي هر زبان،‌ تنوع غني زباني جهان دچار نقصان مي‌شود، ‌فرصت‌ها و امكانات، ‌سنت‌ها و شيوه‌هاي فكري و بياني‌ و منابع ارزشمندي كه آينده بهتري را تضمين مي كنند، از بين خواهند رفت. 96 در صد از كل زبان‌ها، تنها توسط چهار درصد از مردم تكلم مي‌شوند. تنها چند صد زبان در نظام‌هاي آموزشي جايگاه خود را دارند و كمتر از 100 زبان در سپهر رايانه‌‌اي(رایاسپهر) به كار گرفته مي‌شوند. هر دو هفته يك بار، يك زبان از بين مي‌رود. 80 در صد زبان‌هاي آفريقايي رسم‌الخط ندارند و برآورد مي شود در پايان قرن بيست و يكم، زبان‌هاي مسلط، جايگزين 90 درصد از زبان‌ها  ‌شوند.

وي ادامه داد: بر اين اساس، يونسكو بر ترويج زبان‌ها تاكيد مي كند و آماده ارائه راهكارهايي در سطح بين المللي براي ترويج زبان فارسي است، از جمله اختصاص كرسي‌هاي دانشگاهي برای آموزش زبان فارسی، ایجاد بورس‌هايي براي ترويج اندیشه‌ها و اهداء جوايز مختلف در حوزه ادبیات فارسی.

در نشست اول كه با مدیریت دكتر مزداپور و دكتر كتابي برگزار شد، ابتدا دكتر علي‌اشرف صادقي، زیرعنوان «چرا پاسداري از زبان فارسي؟» به سخنراني پرداخت و سخن را چنین آغازنمود: 'زبان فارسی رکن استوار هویت و وحدت ملی ماست. هرچه در باره تقویت و پاسداری از این رکن رکین بکوشیم کم کوشیده ایم و با توجه به اینکه در این زمانه حقیقتاً زبان فارسی در معرض تهدید جدی است، برنامه ریزی برای پاسداری از آن یکی از ضروریاتی است که تمام نهادهای ذیربط در کشور باید توجه جدی به‌آن بکنند.'

ایشان با اشاره به پیشینة تاريخي زبان فارسي و اینکه در 2500 سال پیش از استان فارس نشأت گرفته و مسیر سرراست و کم پیچ و خمی را پیموده و به عنوان زبان رسمي دوران‌هاي پيشين  در ایران به‌کاررفته است، یادآور شدند این زبان بر بسیاری از زبان‌های منطقه تأثیر گذاشته است و زبان‌هاي ديگر خاورميانه مانند زبان عربی و ترکی تحت‌تأثير زبان فارسي قرار گرفته بودند. اما با ظهور اسلام و مورد توجه قرار گرفتن زبان عربي، بسياري از دانشمندان به عربي كتاب مي‌نوشتند و شاعران بسیاری به عربی شعر می‌گفتند. بااین‌حال، از قرن سوم به بعد شاهد كتاب‌هاي فارسي از ابن‌سينا و ابوريحان بيروني و  نیز اشعار فارسی هستيم. اما از قرن چهارم است که متون نثر فارسی پدیدار شده‌اند. گسترش مداوم زبان فارسی در دورة اسلامی نشانگر اين مساله است كه نه‌تنها از دام